Corrie Haverkort: van woede naar redelijkheid

Een van de heftigste emoties bij het samenleven met anderen, zoals familie, vrienden of collega’s dringt zich op als we vinden dat ons onrecht wordt aangedaan. We zijn verontwaardigd, kwaad of zelfs woedend als we denken dat iets niet klopt, niet rechtvaardig is. Dat ons iets is aangedaan wat absoluut niet had gemoeten. En voordat we het ons zelf bewust zijn hebben we al allerlei gedachten in ons hoofd hoe we het de ander betaald gaan zetten. Door koppig te zwijgen, met een deur te slaan of door het de ander eens goed onder de neus te wrijven. Vergelding ligt op de loer. Er moet immers recht gedaan worden! Maar wat is dat eigenlijk: recht doen?

Een van de belangrijkste denkers op dit gebied is de Verlichtingsdenker Immanuel Kant. Kant gaat er van uit dat we als mens niet kunnen weten wat het goede op zich is. Maar dat we wel kunnen uitzoeken van waaruit we handelen en wat onze intentie is. Waarbij we het goede op het spoor komen als we als mens zowel uitgaan van vrijheid als van plicht. Twee ogenschijnlijk tegenstrijdige begrippen.

Martha Nussbaum, een groot Kant kenner, gaat nog een stap verder. In haar boek Woede en vergeving onderzoekt zij de cognitieve betekenis van emoties en introduceert het begrip ‘transitiewoede’. Met als centrale vraag: hoe kunnen we emoties als woede, haat en angst verstaan en omzetten in redelijk handelen?

De vraag naar rechtvaardigheid vraagt ook om het innemen van een meervoudig perspectief. Een houding die de hedendaagse filosoof Amartyas Sen onderzoekt in zijn boek Het idee van rechtvaardigheid. Rekening houden met ieders eigen idee van rechtvaardigheid, ieders eigen ‘waarheid’ is niet eenvoudig. Kunnen we dat? Willen we dat? En hoe dan? Zijn er wel meerdere versies van de waarheid mogelijk als het gaat om rechtvaardigheid? En op welke wijze kunnen filosofen bij deze zoektocht ondersteunend zijn?

Tijdens de filosofie lezing wordt een gezamenlijke denkbeweging gemaakt aan de hand van Kant, Nussbaum en Sen, toegepast op concrete dilemma’s die zich voordoen in ons dagelijks leven. De filosofielezing wordt interactief gegeven. U bent van harte welkom.